سنگ های اذرین

چندین سیستم مختلف برای طبقه بندی سنگهای آذرین ارائه شده است. نکته مشترک تمامی این سیستمهای طبقه بندی این است که در جزئیات همگی جنبه‌ای اختیاری و مصنوعی داشته و متکی به پاره‌ای خواص هستند که نمی‌توان آنها را از روی نمونه دستی و یا در صحرا تعیین کرد. در طبقه بندی سنگهای آذرین بافت و ترکیب سنگهای آذرین از مهمترین مواردی هستند که باید در نظر گرفته شوند. در این نوع طبقه بندی نمودارهایی که در آنها نسبت سیلیکاتها در هر یک از سنگهای آذرین را نمایش می‌دهد کاربرد دارند. 

سنگهای آذرین روشن

·         این سنگها از رنگی روشن و نیز وزن مخصوصی نسبتا کم برخوردارند. گاهی اوقات این سنگها را تحت عنوان سنگهای سیاسی می‌شناسند. دو سنگ ، گرانیت و گرانودیوریتروی هم رفته 95 درصد از کل سنگهای آذرین قاره‌ای ناشی از انجماد ماگما را تشکیل می‌دهند.

·         گرانیت سنگی دانه‌ای است و ترکیب کانیایی آن شامل دو قسمت فلدسپات اورتوکلاز + یک قسمتکوارتز + یک قسمت فلدسپات پلاژیو کلاژ + مقادیر ناچیزی از آهن – منیزیم‌دارها.

·         سنگهایی که ترکیب کانی شناسی آنها مشابه گرانیتها باشد ولی به جای بافت دانه‌ای دارای بافت ریز بلور باشد، ریولیت نامیده می‌شود. معادل شیشه‌ای گرانیت، ابسیدین نام دارد. این سنگ معمولا ظاهری قیرگون دارد و کاملا سیاه است ولی باید توجه داشت که اگر قطعه‌ای بسیار نازک از ابسیدین را که ظاهری نیمه شفاف دارد را در مقابل زمینه روشن قرار دهیم رنگی سفید دودی از خود نشان می‌دهد.

سنگهای آذرین تیره

بر اساس تخمین های انجام گرفته 98 درصد از حجم کل سنگهای تشکیل شده از ماگماهای بیرون ریخته بر روی سطح زمین ترکیبی بازالتی ، آندریتی دارند. واژه مترادف بازالت سنگ پلاکانی است و این اسم از آنجا ناشی می‌شود که بازالت در برخی از بیرون زدگی‌ها ، ستونهایی تشکیل می‌دهد که ظاهری شبیه به پلکان دارند. این ستونها حاصل فرآیند سرد شدن بوده و در اثر هوازدگی ظاهر می‌شوند. بازالت بافتی ریز بلور داشته و ترکیب کانی شناسی آن به شرح زیر است:

·         یک قسمت فلسپار پلاژیوکلاژ + یک قسمت آهن – منیزیم‌دارها.

·         گابرو سنگی است که ترکیبی مانند بازالت داشته اما بافت آن به جای ریز بلورین بودن دانه‌ای است.

·         پریدوتیت سنگ آذرینی با بافت دانه‌ای است که عمدتا از آهن – منیزیم‌دارها تشکیل می‌شود.

سنگهای آذرین بینابینی

هنگامی که در نمودار طبقه بندی سنگها از جهت دربر دارند سنگهای روشن به طرف جناح دربرگیرنده سنگهای تیره حرکت می‌کنیم. ترکیب سنگهای آذرین بطور پیوسته از نوعی به نوع دیگر تغییر می‌یابد. آندزیت نامی است که به سنگی آذرین و ریزبلوری که ترکیبی بین گرانیت و بازالت دارد اطلاق می‌شود. این سنگها برای اولین بار در کوههای آند در آمریکای جنوبی دیده شدند و نام آنها نیز از همین امر ناشی شده است. آندزیتها اکثرا در مناطق اطراف اقیانوس آرام یافت می‌شوند و معادل دانه‌ای آندزیت ، دیوریت نام دارد. 

پگماتیت

محلولهایی را که در مراحل آخر سرد شدن و انجماد ماگما تولید می‌شوند، محلولهای گرمایی می‌نامند. از تبلور این محلولها سنگ آذرین بسیار درشت دانه‌ای موسوم به پگماتیت تشکیل می‌شود از واژه لاتین پگمات به معنی به هم بافته شده مشتق شده است. کوارتز و فلدسپات پتاسیم‌دار کانیهای اصلی حاصل از تبلور محلولهای گرمایی هستند. پگماتیتها صرفا بر مبنای اندازه‌های غیر عادی دانه‌های کانی موجود قابل تشخیص‌اند.

در معدودی از پگماتیت‌ها دانه‌های فلدسپات پتاسیم و کوارتز رشد در هم داشته و اساسا یک واحد را تشکیل می‌دهند. در این پگماتیت‌ها کوارتز رنگی تیره تر از فلدسپات داشته و در نتیجه شکل کلی آن شبیه کتیبه‌های باستانی آشوری و بابلی است. به همین علت این نوع رشد در هم به ساختار گرافیک شهرت یافته است (از واژه لاتین گرافین به معنی نوشتن مشتق شده است). 

سنگهای آذرین کره ماه

تجزیه شیمیایی سنگهایی که طی ماموریتهای مختلف سفینه آپولو از کره ماه به زمین آورده شد نشان می‌دهد که بجز در مورد فقدان آب و اکسیژن آزاد ، ترکیب سنگهای کرده ماه بسیار شبیه ترکیب سنگهای زمین است. اکثر سنگهای ماه از نظر منشا آذرین هستند. برای مثال سنگهای حوضچه ماریا همه گدازه‌های بازالتی و نمونه‌های مناطق مرتفع ماه همه از انواع گابرو ، نوریت (گابرویی متشکل از پلاژیوکلاز و پیروکسن ارتورومبیک) و آنورتوزیت (سنگی عمدتا متشکل از پلاژیوکلاز کلسیم‌دار) تشکیل شده‌اند

طبقه بندی سنگ های آذرین

عوامل مختلفی در بوجود آمدن سنگهای آذرین مؤثر است و بر حسب شدت تأثیر این عوامل سنگها ممکن است دارای ساخت و بافت و ترکیب کانی شناسیمتفاوت گردند و بنابراین ترکیب شیمایی آنها نیز متفاوت خواهد بود. برخلاف تشکیل سنگها که یک امر طبیعی می‌باشد طبقه‌بندی آنها بر هر مبنایی که بنا شود یک امر مصنوعی خواهد بود، بدین صورت که در طبعیت چنین طبقه‌بندی بین سنگها وجود ندارد. بلکه در طبعیت تغییرات سنگها آرام و تدریجی است.

از طرف دیگر لزوم وجود یک سیستم طبقه‌بندی برای مقایسه سنگهای مختلف و به منظور داشتن یک زبان واحد بین آنهایی که سنگ و سنگ شناسی سر و کار دارند غیر قابل انکار است. در طبقه‌بندی سنگها مبناهای مختلفی اساس طبقه‌بندی قرار گرفته‌اند، در عده‌ای ترکیب شیمیایی سنگ مبنای مقایسه قرار گرفته است. در دسته دیگر از مد سنگها یعنی ترکیب کانی واقعی آنها استفاده شده است و سرانجام در دسته سوم نرم سنگها یعنی ترکیب کانی فرضی سنگها با ترکیب شیمیایی داده شده مبنای تقسیم‌بندی است.

طبقه‌بندی‌های متدوال در سنگ شناسی سنگهای آذرین عبارتند از

طبقه‌بندی مودال سنگهای آذرین

سنگهای آذرین مطابق تعریف عبارت است از مجموعه طبیعی از کانیهای مختلف که در نتیجه سرد شدنماگما تشکیل شده است. نوع و مقدار این کانیها بستگی به ترتیب تبلور ماگما و تحولاتی دارد که در ماگما ضمن سرد شدن صورت می‌گیرد. به همین علت مقدار و نوع کانیهای واقعی تشکیل دهنده سنگهای آذرین همیشه در مورد طبقه‌بندی سنگهای آذرین مورد توجه قرار گرفته است. 

تقسیم‌بندی کانیهای سنگهای آذرین بر اساس اهمیت در اسم سنگ

·         کانیهای شاخص : نام سنگ بستگی به وجود این کانیها دارد مثل کوارتز در گرانیت‌ها

·         کانیهای عادی : در صورتی که مقدار آنها در سنگ‌ کافی باشد می‌توانیم اسم آن کانی را به عنوان پیشوند به اسم سنگ اضافه کنیم. مثل بیوتیت گرانیت و در غیر اینصورت فقط در شرح سنگ از آنها نام برده می‌شود.

·         کانیهای فرعی : معمولا مقدار آنها در سنگ کمتر از 5% است معمولیترین این کانی عبارتند از : آپاتیت ، اسفن ،زیرکن و نظایر آن.

·         کانیهای ثانویه : کانیهایی هستند که از دگرسانی< علم وعلوم...